“Không biết ta là Trang Chu mơ mình hóa bướm, hay bướm mơ mình hóa Trang Chu.”
“Con người là thiện hay ác?” Nó hỏi anh ở một sớm trời cuối năm.
“Thiện ác đều có sẵn trong mỗi con người. Tùy vào nhận thức và trí tuệ, tại mỗi khoảnh khắc lựa chọn cái lợi hơn sẽ được chọn.” Anh trả lời qua dòng tin nhắn được nghỉ suy, chắt lọc.
Nó cười, viết lại hồi đáp cho anh: “Khổng, Mạnh nói là thiện (nhân chi sơn tánh bổn thiện). Tuân tử nói là ác, vì ác mới cần tu thiện. Vậy vốn dĩ theo cách Trương tử nhìn nhận là cả hai?”
Giờ nó tìm đến một Trang tư để lắng nghe triết luận bàn.
“Nam Hoa Kinh” của Trang Tử không chỉ là một cuốn triết luận, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật trong tư duy, ngôn ngữ và cảm xúc. Được xem như một trong những kiệt tác lớn của triết học Lão-Trang, cuốn sách không chỉ giúp độc giả khai mở tâm trí mà còn dẫn dắt họ vào một hành trình chiêm nghiệm sâu sắc về tự do, bản chất cuộc sống và mối quan hệ giữa con người và vũ trụ.
1. Tự do tuyệt đối – Hóa thân giữa trời đất
Một trong những hình ảnh biểu tượng nhất trong Nam Hoa Kinh là câu chuyện về “Trang Chu mộng hồ điệp”. Ở đó, Trang Tử kể:
Câu chuyện này không chỉ mang ý nghĩa triết học sâu sắc về sự nhập nhằng giữa thực và ảo, mà còn nhấn mạnh khát vọng tự do tuyệt đối của con người – sự vượt thoát khỏi ràng buộc của bản ngã, danh lợi, và định kiến.
2. “Vô vi” – Sống thuận theo tự nhiên
Trang Tử kế thừa tinh thần của Lão Tử khi nhấn mạnh triết lý “vô vi” – không hành động cưỡng ép, mà sống thuận theo tự nhiên:
“Đạo của trời là không tranh, nhưng không gì không thắng.”
Triết lý này không chỉ là lời khuyên sống hòa hợp với vũ trụ, mà còn là sự nhắc nhở về việc buông bỏ tham vọng, sống nhẹ nhàng để đạt được sự an lạc nội tâm.
3. Sự tương đối của vạn vật – Không có đúng hay sai tuyệt đối
Trang Tử thường dùng những câu chuyện giản dị nhưng thâm sâu để minh họa cho tư tưởng rằng mọi thứ trong cuộc sống đều tương đối. Một trong những câu trích dẫn nổi tiếng là:
“Cái lớn không có bờ, cái nhỏ không có trong. Bởi vậy, không có gì là nhất định lớn, cũng không có gì là nhất định nhỏ.”
Câu nói này giúp ta hiểu rằng không có chuẩn mực cố định nào để đánh giá mọi thứ trong cuộc đời, và chính sự chấp nhận tính đa dạng của thế giới mới đem lại sự bình an.
4. Con người và Đạo – Hòa mình vào vũ trụ
Trong Nam Hoa Kinh, Trang Tử thường mô tả hình ảnh con người như một phần nhỏ trong dòng chảy bất tận của Đạo. Ông viết:
“Con người đi trong Đạo mà không biết mình đi trong Đạo, như cá bơi trong nước mà không biết mình bơi trong nước.”
Tư tưởng này khuyến khích con người từ bỏ sự ngạo mạn, hiểu rằng mình chỉ là một phần nhỏ bé trong cõi tự nhiên vô tận, từ đó sống hòa hợp và khiêm nhường hơn.
***
“Am I Zhuang Zhou dreaming of being a butterfly, or a butterfly dreaming of being Zhuang Zhou?”
“Are humans inherently good or evil?” It asked him one late morning at the year’s end.
“Good and evil both exist within every person. Depending on one’s awareness and wisdom, the choice that seems most beneficial at the moment will prevail,” he replied through a carefully thought-out text message.
It smiled, writing back to him:
“Confucius and Mencius say humans are good by nature (‘human nature is fundamentally good’). Xunzi argues that humans are evil, for only evil needs to be cultivated into good. So, according to Zhuangzi, is it both?”
Now, it turns to Zhuangzi’s Nam Hoa Kinh (The Book of Zhuangzi) to hear his philosophical musings.
Zhuangzi’s Nam Hoa Kinh – A Work of Art in Philosophy
Nam Hoa Kinh (The Book of Zhuangzi) is not merely a philosophical treatise but also a masterpiece of thought, language, and emotion. Recognized as one of the great works of Lao-Zhuang philosophy, the book not only helps readers unlock their minds but also leads them on a profound journey of reflection on freedom, the essence of life, and the relationship between humanity and the cosmos.
1. Absolute Freedom – Transformation Within the Cosmos
One of the most iconic images in Nam Hoa Kinh is the story of “Zhuang Zhou dreaming of a butterfly.” Zhuangzi narrates:
“Am I Zhuang Zhou dreaming of being a butterfly, or a butterfly dreaming of being Zhuang Zhou?”
This tale not only conveys a profound philosophical reflection on the ambiguity between reality and illusion but also emphasizes humanity’s ultimate aspiration for absolute freedom – liberation from the constraints of ego, ambition, and prejudice.
2. “Wu Wei” – Living in Harmony with Nature
Zhuangzi carries forward Laozi’s spirit by emphasizing the philosophy of Wu Wei – effortless action or non-coercion:
“The Way of Heaven is non-contention, yet it leaves nothing unconquered.”
This philosophy is not just advice to live harmoniously with the universe but also a reminder to let go of ambitions, live lightly, and achieve inner peace.
3. The Relativity of All Things – No Absolute Right or Wrong
Zhuangzi often employs simple yet profound stories to illustrate that everything in life is relative. One of his famous quotes reads:
“The vast has no boundaries, the minute has no interior. Therefore, nothing is absolutely vast, and nothing is absolutely minute.”
This teaches us that there are no fixed standards to evaluate life, and accepting the diversity of the world brings true tranquility.
4. Humanity and the Dao – Merging into the Universe
In Nam Hoa Kinh, Zhuangzi often portrays humanity as a small part of the infinite flow of the Dao. He writes:
“Humans walk within the Dao without realizing they are walking within it, just as fish swim in water without realizing they are swimming in water.”
This thought encourages people to abandon arrogance, understand their smallness in the vast natural order, and thus live more harmoniously and humbly.
Closing Thoughts
Zhuangzi’s Nam Hoa Kinh is not an easy book to read, but it is undoubtedly a rewarding one. Its philosophy, though ancient, remains timeless and relevant, especially for those seeking peace of mind or striving to transcend the constraints of modern society.
The book serves as a gentle reminder:
“Live simply, like drifting clouds or flowing water – that is the path to true freedom.”
Don’t read Nam Hoa Kinh to find definitive answers; read it to learn how to ask the right questions. You might just find a part of yourself within its pages.
