“Lịch sử Việt Nam chưa bao giờ là câu chuyện của một đất nước cô lập. Từ những đoàn thuyền buôn của người Champa đến các cuộc di cư từ miền nam Trung Hoa, Việt Nam luôn là một phần của dòng chảy khu vực.”
Lịch sử được viết bởi người còn sống! Nó trả lời bạn khi trong những men cay, lựa lời để tránh xa việc rơi vào phòng thị phi của một đời công bộc.
Lịch sử Việt cũng đi theo vết thăng trầm đó. Một tập hợp những tư liệu lịch sử, phản biện để đào sâu là cần thiết. Cuốn sách Việt Nam: Lịch Sử Không Biên Giới của Trần Tuyết Nhung và Anthony Reid không chỉ là một nghiên cứu lịch sử sâu sắc mà còn là một tác phẩm mở ra góc nhìn mới mẻ về quốc gia hình chữ S này. Thay vì tiếp cận lịch sử Việt Nam như một câu chuyện khép kín bên trong biên giới quốc gia, cuốn sách đặt Việt Nam vào bối cảnh khu vực và thế giới, từ đó soi rọi những tương tác xuyên biên giới, ảnh hưởng văn hóa, chính trị, kinh tế, và con người.
Khác biệt trong cách tiếp cận lịch sử. Sự phụ thuộc quá nhiều vào tư liệu của nước ngoài, cụ thể hơn là Pháp, phần dữ liệu trong nước được viết lại trong sự chủ quan, đề cao một nền độc lập của quốc gia dân tộc, sự khách quan của người viết sử ít nhiều đã bị bào mòn.
Một trong những điểm độc đáo của cuốn sách là sự nhấn mạnh vào “biên giới mềm” – nơi mà các dòng chảy thương mại, di cư, văn hóa, và cả chiến tranh vượt ra khỏi những ranh giới địa lý cứng nhắc. Các tác giả đã khéo léo chứng minh rằng lịch sử Việt Nam không thể hiểu trọn vẹn nếu chỉ nhìn vào những sự kiện bên trong lãnh thổ, mà cần phải xét đến ảnh hưởng từ các quốc gia láng giềng và vùng biển Đông.
Di cư và giao lưu văn hóa: Những làn sóng di cư, từ người Hoa, người Ấn Độ đến người Âu, đã hình thành nên sự đa dạng văn hóa của Việt Nam. Tác giả đưa ra các minh chứng về cách những người di cư không chỉ thay đổi Việt Nam mà còn khiến Việt Nam trở thành một phần của mạng lưới khu vực rộng lớn hơn.
Kinh tế biển và thương mại: Với vị trí chiến lược trên bản đồ thương mại biển Đông, Việt Nam từ lâu đã đóng vai trò như một nút giao quan trọng. Điều này giúp lý giải vì sao các triều đại phong kiến không chỉ tập trung vào đất liền mà còn coi trọng việc kiểm soát các cảng biển.
Chiến tranh và biên giới: Sách cũng thảo luận về những xung đột xuyên biên giới, từ thời kỳ chống lại người Chăm, người Mông, đến các cuộc chiến với Trung Quốc và Pháp. Qua đó, độc giả nhận thấy biên giới Việt Nam không chỉ là một đường kẻ trên bản đồ mà là một khái niệm linh hoạt, thường xuyên được định nghĩa lại qua các cuộc xung đột và thương lượng.
“Di cư lao động không chỉ là một nhu cầu kinh tế, mà còn là một công cụ chính trị sắc bén trong tay chính quyền thực dân.”
Giọng văn và cách trình bày
Dù là một công trình học thuật, cuốn sách không hề khô khan nhờ vào lối viết mạch lạc, giàu tính kể chuyện. Những câu chuyện về con người, từ các thương nhân, chiến binh đến những người di cư vô danh, được tái hiện sinh động, giúp độc giả dễ dàng hình dung bối cảnh lịch sử.
“Lịch sử không chỉ thuộc về quá khứ. Nó là cách chúng ta hiểu hiện tại và định hướng tương lai.”
***
“Vietnamese history has never been the story of an isolated nation. From the trading fleets of the Champa people to the migrations from southern China, Vietnam has always been a part of the regional flow.”
History is written by the living! It responds to you, even in moments of intoxication, carefully choosing its words to steer clear of the rooms filled with gossip surrounding the life of a civil servant.
Vietnamese history, too, follows the ups and downs of this pattern. A comprehensive collection of historical documents and critical analysis is essential to dig deeper. The book Vietnam: A History Without Borders by Nhung T. Tran and Anthony Reid is not only a profound historical study but also a work that opens up a fresh perspective on the S-shaped country. Instead of viewing Vietnam’s history as a closed narrative confined within national borders, the book situates Vietnam in the context of the region and the world, thereby illuminating cross-border interactions and their cultural, political, economic, and human impacts.
A Different Approach to History
The excessive reliance on foreign sources, particularly French ones, combined with domestic records rewritten through a subjective lens that often emphasizes national independence, has somewhat eroded the objectivity of historical narratives.
One of the book’s unique aspects is its emphasis on “soft borders”—areas where flows of trade, migration, culture, and even conflict transcend rigid geographical boundaries. The authors deftly demonstrate that Vietnam’s history cannot be fully understood by examining only domestic events; it must also consider the influences of neighboring countries and the East Sea.
Migration and Cultural Exchange
Waves of migration—from the Chinese, Indians, to Europeans—shaped Vietnam’s cultural diversity. The authors provide evidence of how these migrations not only transformed Vietnam but also integrated it into a broader regional network.
Maritime Economy and Trade
Given its strategic position on the East Sea trade routes, Vietnam has long played a pivotal role as a key crossroads. This explains why feudal dynasties not only focused on the mainland but also prioritized controlling seaports.
War and Borders
The book also delves into cross-border conflicts, from the struggles against the Champa and the Mongols to wars with China and France. Readers come to understand that Vietnam’s borders are not merely lines on a map but flexible concepts, constantly redefined through conflicts and negotiations.
“Labor migration was not only an economic necessity but also a sharp political tool in the hands of colonial authorities.”
Writing Style and Presentation
Although it is an academic work, the book is far from dry, thanks to its clear and engaging narrative. Stories about people—merchants, warriors, and anonymous migrants—are vividly brought to life, allowing readers to easily visualize the historical context.
The book is indispensable for anyone seeking a deeper understanding of Vietnam’s history within a global context. It is not just a history book but a lens through which one can perceive the nation’s identity and position in the world’s flow.
“History does not belong solely to the past. It is how we understand the present and shape the future.”
